🦎 Wojny I Kryzys Rzeczypospolitej W Xvii Wieku

Polska w XVII wieku prowadziła trzy długotrwałe i wyczerpujące wojny – z Rosją, Szwecją oraz Turcją. Mimo że różniły się przyczynami, przebiegiem, czasem trwania i skutkami politycznymi, wszystkie prowadziły do wyniszczenia gospodarczego kraju. Głównym skutkiem wojen zawsze jest zubożenie państwa, zmniejszenie się liczby

Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała w 1569 roku na mocy Unii Lubelskiej łącząc Koronę Polską i Wielkie Księstwo Litewskie. Była jednym z większych państw europejskich, zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności. XVII wiek był dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów okresem wielu konfliktów zbrojnych, ale także kryzysów politycznych, gospodarczych i społecznych, które szczególnie nasiliły się w drugiej połowie tego stulecia. Europa i Polska w XVII wieku Rzeczpospolita w XVII wiek to okres, w którym w Europie następował powolny koniec potęgi Hiszpanii, umacniała się pozycja Francji i Brandenburgii, rosła potęga Szwecji, a z południa następowała ekspansja turecka. Pierwsza połowa XVII wieku w Europie to czasy wojny trzydziestoletniej, w którą zaangażowane były prawie wszystkie liczące się państwa kontynentu. Wojna ta miała charakter konfliktu religijnego, ale bardzo istotnym jej powodem była rywalizacja o dominację w Europie. Wiele krajów europejskich przyjęło w tym okresie model rządów absolutystycznych. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów aktywnym uczestnikiem życia politycznego była szlachta polska i litewska, która wybierała władcę. W drugiej połowie XVII wieku królami Rzeczypospolitej byli kolejno Jan Kazimierz (1648-1668), Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673) i Jan III Sobieski (1674-1696). Rozwiązanie ustrojowe tamtego okresu można określić jako monarchia mieszana. Ustrój ten był bowiem połączeniem monarchii (król), oligarchii (zasiadająca w senacie arystokracja) oraz demokracji (zasiadająca w sejmie szlachta). Ustrój Rzeczypospolitej Król miał znaczący wpływ na funkcjonowanie państwa – podpisywał tzw. konstytucje uchwalone przez sejm, decydował o sprawach dotyczących miast królewskich, mniejszości narodowych, a w pewnym stopniu także o sprawach gospodarczych (niektóre podatki). Król był najwyższym sędzią, ale w praktyce miał stosunkowo nieduży udział we władzy sądowniczej – istotne były w tym zakresie Trybunał Koronny i Trybunał Litewski, w których zasiadała szlachta. Królowie mieli prawo mianowania ważnych dla państwa urzędników (wojewodów, ministrów, biskupów itd.). W swojej gestii posiadali także politykę zagraniczną decydując o ewentualnej wojnie, choć w tym wypadku ograniczały ich tzw. artykuły henrykowskie zobowiązując do porozumienia w takich wypadkach z sejmem. Sejm zasiadający w Radzie senatu brali udział w sejmie, a część z nich na stałe przebywała na dworze królewskim biorąc udział w rządzeniu państwem. W rozumieniu szlachty zadaniem senatorów było kontrolowanie działań króla. Bardzo istotną częścią życia politycznego był Sejm, który ustanawiał prawa, uchwalał podatki i decydował o polityce zagranicznej. W jego skład wchodzili król, senat oraz szlachta w izbie poselskiej, wybierana na lokalnych sejmikach. Bardzo ważnym prawem szlachty był wybór króla po śmierci jego poprzednika. Powstanie Liberum veto Od początku XVI wieku (1505) obowiązywała konstytucja Nihil nowi, która zapewniała, że bez zgody szlachty w Rzeczypospolitej nie mogły być wprowadzane jakiekolwiek nowe prawa. W praktyce oznaczało to, że każdy projekt uchwały musiał być uzgodniony przez króla, senat i sejm. W drugiej połowie XVII wieku zasadę tę zastąpiło tzw. liberum veto dające prawo unieważnienia podjętych uchwał lub nawet zerwania sejmu każdemu z posłów biorących udział w obradach. Wykorzystując to prawo szlachta broniła swoich przywilejów określanych jako „złota wolność”. Szlachta traktowała propozycje króla zmierzające do rozszerzenia jego kompetencji (prerogatyw) lub głosowania uchwał większością głosów jako zagrożenie. Osiągnięcie przez króla większości w sejmie było niekorzystne dla szlachty, bo mogło prowadzić do ograniczania jej praw, a w kolejnym kroku wprowadzenia władzy absolutystycznej, znanej z innych państw Europy. Władzę sejmu walnego chcieli osłabiać królowie, ale również część szlachty, której zależało na przesunięciu władzy do sejmików lokalnych. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów funkcjonowały sejmiki deputackie (wybór deputatów na Trybunał Koronny), czy sejmiki relacyjne (rozliczanie posłów z głosowań podczas sejmu walnego). Skutkiem postawy szlachty i wykorzystania przez nią liberum veto był paraliż państwa w zakresie podejmowania decyzji. Większa rola sejmików w praktyce oznaczała rozproszenie władzy państwowej. Wzrost znaczenia magnaterii Sytuacja polityczna i ustrojowa państwa miała istotny wpływ na relacje społeczne. W XVII wieku istotnie wzrosło znaczenie magnaterii, czyli najważniejszej, najbogatszej warstwy szlachty. Magnaci wzmacniali swoją pozycję ekonomiczną kosztem króla, a przede wszystkim pozostałej części szlachty. Uzależnienie finansowe biedniejszej szlachty od magnatów pociągało za sobą uzależnienie polityczne. Stosunki między magnaterią, a szlachtą nabrały charakteru „klientyzmu”, co polegało na tym, że zubożała szlachta świadczyła usługi polityczne dla magnatów (głosowanie na sejmikach i sejmie walnym zgodnie z poleceniem magnata) w zamian za opiekę finansową. Biorąc pod uwagę to, że nie zmieniało się prawo i system organów państwowych oznaczało to, że z czasem szlachta i jej „wolności szlacheckie” stały się narzędziem w rękach magnaterii. Demokracja szlachecka przybrała kształt oligarchii magnackiej. Kryzys gospodarki folwarcznej Skoncentrowanie bogactwa, a przede wszystkim ziemi w rękach magnaterii miało istotny wpływ na gospodarkę państwa. Szlacheckie folwarki średniej wielkości zostały w dużym stopniu zastąpione tzw. latyfundiami magnackimi, czyli ogromnymi posiadłościami liczącymi po kilkadziesiąt miast i wsi. Magnateria oddawała ziemię zubożałej szlachcie w dzierżawę lub zarządzała ziemią wykorzystując własną służbę. Magnaci mogli decydować o inwestycjach w powstający przemysł (huty, kopalnie, młyny itp.). Magnateria miała wielkie dochody i stać ją było na liczną administrację, a nawet wojsko. „Zboże nie płaci”, obraz z XVII wieku ilustrujący kryzys gospodarki folwarcznej. W drugiej połowie XVII wieku miał miejsce kryzys gospodarczy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, który był widoczny w problemach rolnictwa (mniej plonów, wzrost pańszczyzny) i upadku miast (upadek rzemiosła, utrata rynków zbytu i dobrych warunków handlu). Należy zauważyć, że w XVII w rolnictwie panował system folwarczno-pańszczyźniany, który z czasem okazał się mało efektywny – monokultura zbożowa oraz nieefektywna praca chłopów pańszczyźnianych dawały coraz mniejszą wydajność pracy na roli. Upadek miast Z czasem kryzys gospodarki wiejskiej powodujący upadki gospodarstw biedniejszej szlachty doprowadził do spadku zapotrzebowania na produkty wytwarzane w miastach i w konsekwencji kryzys gospodarczy w miejskiej części kraju. Mieszczanie byli często dyskryminowani przez szlachtę, która w sytuacji kryzysu gospodarczego próbowała rekompensować sobie spadki własnych dochodów. Szlachta została np. zwolniona z ceł na towary sprowadzane z zagranicy, a do tego w pobliżu miast posiadała tzw. jurydyki, czyli obszary wyłączone spod władzy miejskiej, gdzie organizowała własne targi i jarmarki. Handel i rzemiosło w miastach nie mogły liczyć na pomoc państwa (np. poprzez cła i podatki), co z czasem powodowało ich podupadanie. Skutkiem tego był spadek znaczenia wielu miast, zubożenie mieszczan i często konieczność utrzymywania się przez nich z zajęć rolniczych. Niszczące konflikty wewnętrzne i zewnętrzne Kolejnym czynnikiem, który miał decydujące znaczenie były zbrojne konflikty wewnętrzne i zewnętrzne. XVII wiek upłynął w dużej mierze pod znakiem wojen ze Szwecją (rosła w potęgę i dążyła do panowania na Morzu Bałtyckim i jego wybrzeżu), Moskwą (dążyła do powiększenia terytorium szczególnie o obszary zamieszkałe przez ludność prawosławną) i ekspansywną Turcją. Wojsko kozackie na obrazie Józefa Brandta „Obóz Zaporożców”. Do kryzysu Rzeczypospolitej Obojga Narodów szczególnie przyczyniły się konflikty z drugiej połowy XVII wieku. Katastrofalne skutki miało powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego, które wybuchło w 1648 roku. Bunty kozackie zdarzały się już wcześniej i wynikały z przyczyn społecznych i ekonomicznych – różnic wyznaniowych i kolonizacji Ukrainy przez polską szlachtę i magnaterię. Bezpośrednią przyczyną powstania było nakładanie obowiązków chłopskich na Kozaków i ograniczanie tzw. rejestru kozackiego. Wojska Rzeczypospolitej poniosły klęskę (oddziały powstańców dotarły do Lwowa i Zamościa). W 1654 roku W Perejasławiu Chmielnicki zawarł Moskwą ugodę oddając pod jej władzę obszar naddnieprza i Kozaków, co z kolei wywołało wojnę Rzeczypospolitej z Moskwą. Wojna z Moskwą była bezpośrednim następstwem ugody w Perejasławiu. Armia Moskwy wkroczyła na Litwę i Ukrainę zajmując znaczące tereny. Działania wojenne zostały wstrzymane w związku z najazdem Szwecji na Rzeczpospolitą w 1655 roku. Wojna z Moskwą zakończyła się dopiero w 1667 roku niekorzystnym dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów pokojem w Andruszowie, na mocy którego utraciła część Ukrainy znajdująca się na lewym brzegu Dniepru (z Kijowem) oraz ziemie smoleńską, siewierską i czernihowską. Wojny ze Szwecją i Turcją Kolejna wojna ze Szwecją, która miała miejsce w latach 1655-1660, zwana jest potopem szwedzkim. Szwecja chciała zająć nadbałtyckie porty i czerpać z nich dochody, a państwo polsko-litewskie było w tym czasie szczególnie osłabione, w wyniku powstania kozackiego, trwała wojna z Moskwą. Armia Szwedzka zaatakowała Rzeczpospolitą z Pomorza i Inflant, a wojska litewskie i koronne poddawały się praktycznie bez walki ( podpisanie kapitulacji pod Ujściem). Szwedzi zajęli wiele miast bez oporu rabując je i nakładając na nie kontrybucje. Ostatecznie wojna podjazdowa ze strony wojsk Rzeczypospolitej, a także zaangażowanie ze strony Habsburgów oraz Danii doprowadziły do zakończenia wojny wraz z podpisaniem pokoju w Oliwie w 1660 roku. Rzeczpospolita nie poniosła strat terytorialnych, nie mniej została bardzo zniszczona. Janczarzy, elitarna formacja piechoty z Turcją, wybuchła gdy w 1672 roku armia złożona z Kozaków, Tatarów i Turków wkroczyła na Podole. W sytuacji, gdy zerwany został sejm i nie uchwalono odpowiednich podatków na wojsko porażka Rzeczypospolitej była nieunikniona. Pokój zawarty w Buczaczu był niekorzystny dla Rzeczypospolitej – oznaczał utratę znaczących terenów (Podole) oraz konieczność płacenia haraczu na rzecz sułtana. Dopiero kolejne walki ( pod Chocimiem) i rozejm w Żurawnie były korzystniejsze dla Rzeczypospolitej. Król Jan III Sobieski dowodził w zwycięskiej bitwie pod Wiedniem w 1683 roku. Wojna trwała do 1699 roku i zakończyła się podpisaniem pokoju w Karłowicach. W drugiej połowie XVII wieku w wyniku działań zbrojnych, ale przede wszystkim działalności wojsk najeźdźców miały miejsce ogromne zniszczenia kraju. Obce wojska rabowały i paliły miasta i wsie, a do tego utrzymywały się z kontrybucji finansowych i żywności lokalnej ludności. Na wielu obszarach panował głód i choroby. Był to okres, w którym Rzeczypospolita Obojga Narodów poniosła ogromne straty – liczba ludności zmniejszyła się o ok. 1/3 w porównaniu z początkiem XVII wieku. Rosnący wpływ mocarstw zewnętrznych Podczas wojen ze Szwecją czy Turcją naturalne było poszukiwanie przez Rzeczpospolitą sojuszy. Polityka zagraniczna za czasów Jana III Sobieskiego zakładała sojusz z Francją, co miało pomóc w przywróceniu kontroli nad Prusami Książęcymi (król liczył na pomoc Francji i Szwecji). Ostatecznie plan ten się nie udał ze względu na pokój zawarty między Francją, Brandenburgią i Szwecją. W tej sytuacji Rzeczpospolita zmieniła kierunek polityki zagranicznej na sojusz z Habsburgami. Obie opcje oznaczały jednak wpływ zewnętrznych mocarstw na sprawy Rzeczypospolitej. Czy zły ustrój był przyczyną kryzysu? Głęboki kryzys Rzeczypospolitej Obojga Narodów w drugiej połowie XVII wieku pokazał, że ustrój tego państwa miał wiele wad i nie sprawdził się w sytuacjach nadzwyczajnych jakimi były konflikty zbrojne, czy zapaści gospodarcze. Właśnie w kwestiach ustrojowych upatruję głównej przyczyny tragicznej sytuacji państwa w tamtym okresie. Ustrój był nieefektywny, ale jednocześnie niereformowalny ze względu na niechęć szlachty, która nie zgadzała się na wzmocnienie władzy centralnej (króla lub sejmu) kosztem własnych praw i przywilejów. Niestety najważniejsze były prywatne interesy szlachty oraz magnaterii. Król nie był w stanie wystarczająco wpływać na państwo i szybko podejmować decyzji – miało to znaczenie między innymi w sytuacji konfliktów zbrojnych wymagających decyzji w zakresie polityki zagranicznej, ale także nałożenia podatków i mobilizacji wojska. Dominująca rola szlachty wpłynęła także na zły stan gospodarki – jej strukturę z dominującym rolnictwem i marginalizowanymi miastami, które także zostały dotknięte kryzysem. Obrona „złotej wolności” przez szlachtę okazała się bardzo szkodliwa dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Anna Smuga, MYP2(ic) Esej napisany w ramach kursu historii w programie IB MYP(ic)

^{W 1686 roku w Moskwie podpisano pokój Grzymultowskiego, który kończy wojny polsko - rosyjskie w XVII w. i potwierdza postanowienia rozejmu w Andruszkowie. Rzeczpospolita w XVII w. toczyła wiele wojen z państwami ościennymi. Mówiąc o wojnach należy wspomnieć także o powstaniu kozaków, czyli powstaniu chmielnickiego.}

W XVII wieku oprócz problemów zewnętrznych silne były tarcia wewnętrzne. W kraju rosła antyszlachecka opozycja (mieszczanie, chłopi). Działalność Bohdana Chmielnickiego inspirowała ludność chłopska do wystąpień przeciw szlachcie. Niepokoje opanowały Lubelszczyznę, Podlasie, zaś otwarte powstanie wybuchło w Wielkopolsce, a w 1651 niepokoje na Podhalu wzniecił Aleksander Kostka Napierski (zajęcie zamku w Czorsztynie). Ostatecznie powstania zostały stłumione, a ich prowodyrowie straceni. Wspieranie przez część szlachty innowierczej najeźdźców powodowały falę nietolerancji, która objawiła się między innymi na sejmie w 1658 roku uchwałą wyganiającą z Polski arian, jako najbardziej niebezpiecznych dla jedności państwa „heretyków”. Szlachta obronę kraju zaczęła utożsamiać z obroną wiary katolickiej, co dodatkowo wzmacniało hasło - „Rzeczpospolita przedmurzem chrześcijaństwa”. W 1668 roku sejm ustanowił zakaz porzucania panującej religii katolickiej. Nietolerancja skierowana została także przeciw Żydom, powodując antyżydowskie rozruchy. Już w drugiej połowie XVI wieku sejmy walne rozchodziły się bez podjęcia jakichkolwiek uchwał (1576, 1582, 1585), proces ten nasilał się w następnych dziesięcioleciach. Funkcje sejmu zaczęły przejmować sejmiki ziemskie (głównie w sprawach skarbowych), które łatwo podporządkowywały się magnaterii, szczególnie, że właściciele zrujnowanych wsi i folwarków szukali pomocy u najbogatszych, uzależniając się od niej w coraz większym stopniu (klientela magnacka). W siedemnastowiecznej polityce wewnętrznej najbardziej znamiennym wydarzeniem, zapowiadającym upadek sejmu, było wprowadzenie w 1652 roku zasady liberum veto. Władysław Siciński – poseł upicki – na polecenie Janusza Radziwiłła, protestując przeciwko prolongacji (przedłużeniu) obrad sejmu zgłosił swój sprzeciw, zerwał tym samym obrady i uniemożliwił podjęcie nowych i uprawomocnienie przyjętych uchwał. Sejm wraz z marszałkiem Andrzejem Maksymilianem Fredrą uznał ten precedens, oparty na zasadzie jednomyślności i umożliwiający jednostkowy sprzeciw. Sejm nie mógł odtąd przyjmować uchwał, jeśli choć jeden szlachcic nie wyrazi na to zgody. Zasada liberum veto nazywana była „źrenicą złotej naszej wolności. Kazimierz Obuchowicz o zerwaniu sejmu przez Władysława Sicińskiego w 1652 roku Roku 1652 sejm dnia 26 januara* zaczął się, a według propozycji króla Jmci, materia bezpieczeństwa […]. Więc berestecka wojna koło pospolitego ruszenia, że Kozacy uszli nie rozgromieni, że sami obywatele straże utarczki, a lud niemiecki** tylko stojąc w szyku nie odprawował z ciężarów wojennych i bardzo prywatne rzeczy bawiły wszystek czas izbę poselską […]. Pozwolona była prolongacja*** i już rzeczy ku dobremu końcowi się miały aliści na trzecim dniu prolongowego sejmu, niejakiś Siciński z Upity poseł****, mając za uciążliwy dekret sejmowy, względem podymnego szesnaściorga, które król Jmć słusznie z ekonomii swojej szawelskiej***** i innych być aprobował, a Upita poborami wydając, wielu do skarbu winną została; zaniósł protestacją, że dekret skasowany nie był przeciwko wszystkiemu sejmowi i zaraz z izby zniknął, za Wisłę się przewiózł. I tak pretekstem wolności, że za jednego kontradykcją****** nic się nie stanowi na sejmie, sejm się rozerwał. * Januarius - styczeń. ** Piechota autoramentu cudzoziemskiego (niemiecka). *** Prolongacja – przedłużenie. **** Władysław Siciński – stolnik upicki. ***** Szawle – miasto w powiecie upickim. ****** Kontradykcja – sprzeciw. Po pokoju oliwskim w kraju dało się wyróżnić dwie konkurujące orientacje polityczne. Pierwsza, skupiona wokół dworu, sformułowała w 1668 roku plan reform – wprowadzenie doradczego organu wykonawczego, składającego się z przedstawicieli sejmu i senatu, reformę podatków, ceł i zakładających podejmowanie uchwał większością głosów. Król zakładał także zmianę elekcji na elekcję vivente rege - wybór przyszłego króla za życia panującego. Obóz królewski zbliżał się do dworu francuskiego. Zaniepokojona planami wzmocnienia władzy królewskiej i kierowana obawą przed utratą swoich praw szlachta w polityce zagranicznej pragnęła oprzeć się na sojuszu z Habsburgami. Prohabsburska (procesarska, proaustriacka) grupa możnych skupiona wokół Jerzego Lubomirskiego propagowała hasła „złotej wolności” szlacheckiej. Oba stronnictwa wspierane były darami od popieranych przez nich krajów. Do wzmożenia starć pomiędzy stronnictwami doszło na sejmach w 1661 i 1662 roku, na których plany reform zostały odrzucone. Stronnictwo antykrólewskie zawiązało w obronie szlacheckich praw Związek Święcony, zaś ich przeciwnicy – Związek Pobożny. Oba związki łupiły kraj, ściągając od ludności należności skarbowe. Wojna domowa wybuchła w 1665 roku. Stronnictwem antykrólewskim dowodził, skazany rok wcześniej na banicję, marszałek wielki koronny i hetman polny koronny Jerzy Lubomirski, głoszący hasła obrony „złotej wolności” i „francuskiego spisku”. W 1666 roku odniósł zwycięstwo nad wojskami Jana Kazimierza pod Częstochową i Mątwami. W tymże roku w Łegonicach doszło do kompromisu, a Lubomirski poprosił o przebaczenie króla, który zmuszony został wycofać się z reform państwa. Zakończenie rokoszu Lubomirskiego nie zapobiegło dalszym wewnętrznym konfliktom. W 1668 roku po śmierci królowej Marii Ludwiki abdykuje Jan Kazimierz i wyjeżdża do Francji, pragnąc przekazać władzę kandydatowi popieranemu przez stronnictwo profrancuskie. Sprzeciwiło się temu stronnictwo prohabsburskie wybierając na władcę „króla Piasta” - Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który rządził przez następne cztery lata, przyczyniając się do pogłębienia anarchii w państwie. W 1669 roku sejm koronacyjny nowego władcy zerwano przed upływem kadencji. Wybór w 1669 roku na króla Wiśniowieckiego związanego z Habsburgami spowodował zaostrzenie konfliktu z Turcją. Po podpisaniu haniebnego dla Polski pokoju w Buczaczu w 1672 roku w obronie partii prohabsburskiej zawiązała się konfederacja gołąbska, jednocześnie została zawiązana profrancuska konfederacja szczebrzeszyńska, żądająca detronizacji króla Michała. Zagrożenie tureckie zapobiegło wybuchowi wojny domowej. Na początku 1674 roku po śmierci Wiśniowieckiego, na wieść o zwycięstwie pod Chocimiem wybrano Jana Sobieskiego na nowego władcę. Nowy król został wybrany jako kandydat Francji. Przez dwadzieścia dwa lata panowania Sobieskiego w Rzeczpospolitej ścierały się dwa stronnictwa – pierwsze prohabsburskie (procesarskie) dążyło do pokonania Turcji i odzyskania wpływów na Ukrainie, drugie profrancuskie dążyło do porozumienia z Turcją jako naturalnym wrogiem Austrii. Oba finansowane z zewnątrz uniemożliwiały sobie wzajemnie działanie, prowadząc do dalszego upadku politycznego kraju. Od 1688 roku zaprzestano w Polsce bicia własnej monety (wznowienie działania mennicy narodowej nastąpiło za panowania Stanisława Augusta). System skarbowy w wyniku upadku gospodarczego i kryzysu władzy centralnej nie działał sprawnie – pogłówne płacono w coraz mniejszej wysokości. Hibernę – obowiązek utrzymywania wojska w okresie zimowym w dobrach królewskich i duchownych zamieniono na stały podatek na rzecz armii. W 1691 roku nastąpiła niemal pełna decentralizacja skarbu, a hetmani przy pobieraniu podatku gruntowego omijali podskarbich, co dawało im pole do licznych nadużyć. O kryzysie sejmu polskiego może świadczyć fakt, iż po pierwszym liberum veto coraz częściej zrywano sejmy nawet przed upływem sześciotygodniowej kadencji. W 1688 roku zerwano sejm jeszcze przed wyborem marszałka. Na 44 sejmy zwołane w II połowie XVII wieku aż 15 nie zakończyło obrad, 2 zaś rozeszły się bez podjęcia jakichkolwiek uchwał. Pod koniec panowania Sobieskiego decentralizacja władzy państwowej (decentralizacja suwerenności) nasiliła się. Centralne organy państwowe nie były w stanie wypełniać swych funkcji. Król stawał się jednym z dysponentów władzy. W ostatnich dziesięcioleciach XVII wieku na znaczeniu wciąż zyskiwała oligarchia magnacka, głównie dzięki rozwoju zaciąganych i dowodzonych wojsk, które formalnie królewskie, w rzeczywistości były używane do celów prywatnych. Żaden jednak ród nie był na tyle silny by uzyskać władzę w całej Rzeczpospolitej. Wojska koronne słabiej opłacone posługiwały się przestarzałą bronią, często nieopłacane zawiązywały konfederacje, których celem było zaspokojenie swych roszczeń (najbardziej znana była konfederacja Piotra Baranowskiego, która jeszcze przez rok po zaspokojeniu roszczeń grabiła i paliła wsie oraz miasta). Zmalały także możliwości mobilizacyjne polskiej armii – największa armia zaciężna Rzeczpospolitej (do 1792 roku) liczyła 56 tysięcy ludzi (1659). Do wzrostu anarchii prowadził także niesprawny wymiar sadownictwa, forma egzekwowania wyroków coraz częściej były tzw. zajazdy. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Kryzys polityczny państwa polskiego w II połowie XVII wiekuDodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

Cholera. Ospa prawdziwa (łac. variola vera), dawne nazwy: ospa naturalna, czarna ospa (łac. variola nigra) – wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu . Okres inkubacji trwa od 7 do 17 dni, średnio 13 dni. Chorobę cechuje śmiertelność u osób nieszczepionych średnio 30% (istnieją postacie choroby o śmiertelności szacowanej na 95%). XVII wiek - kolonizacja, wyniszczające wojny, rozwój nauki i kultury XVII wiek - kolonizacja, wyniszczające wojny, rozwój nauki i kultury Wiek XVIII (zakres czasowy od 1600 do 1699 roku) stanowi epokę wojen o podłożu religijnym, które wyniszczyły Europę. Wojna trzydziestoletnia w Niemczech, następnie wojna francusko-hiszpańska i wojna północna wyniszczyły Niemcy i Polskę. Na czoło w Europie wysuwają się władcy Francji i Szwecji. Jednocześnie było to okres baroku i ogromnego rozkwitu sztuki, kiedy to tworzą najwybitniejsi malarze i powstają największe zabytki sztuki i architektury. Poznaj głównie wydarzenia i daty tego okresu i ciekawostki historyczne. XVII wiek- zakres czasowy i charakterystyka epoki Najważniejsze procesy historyczne w XVII wieku - epoka kolonializmu Wiek XVII obejmuje zakres czasowy od 1600 do 1699 roku. W tym czasie Hiszpania i Portugalia, które opanowały Amerykę Południową, przestają się liczyć jako potęgi kolonialne. Do walki o kolonie przystępują Francja, Niderlandy i Anglia, które działają nie na zasadzie podbojów, lecz zdobyczy ekonomicznych, przez kompanie handlowe i zakładanie ośrodków na wybrzeżach. Holendrzy działają u wybrzeży Afryki i na Oceanie Indyjskim. Zaczyna się masowy handel niewolnikami, schwytanymi w Afryce, który umożliwi stworzenie w Ameryce wielkich plantacji. Dochodzi do kilku wojen morskich, w wyniku których Holendrzy ustępują miejsca Anglikom. Anglicy kolonizują Amerykę Północną, zaś Francuzi Kanadę i Luizjanę. Oba państwa rozpoczynają ekspansję w Indiach. W tym czasie Imperium Rosyjskie prowadzi ekspansję na wschód. Drogą ekspedycji badawczych, zakładania kolonii oraz walk zbrojnych, imperium rozszerzyło się na Syberię i do rzeki Amur i Morza Ochockiego. XVII wiek - społeczeństwo i gospodarka Na początku XVII wieku następuje ochłodzenie klimatu, które powoduje dużą śmiertelność i spadek popytu. Dochodzi do kryzysu i krachu na giełdzie w Amsterdamie. Nadmiar pieniądze jest inwestowany w wojny i handel kolonialny. W tym okresie pojawiają się takie wynalazki ekonomiczne, jak pieniądze papierowe, listy kredytowe i coś w rodzaju dowodu tożsamości. W Europie utraciły znaczenie kraje południowe oraz księstwa niemieckie. Głównymi ośrodkami gospodarczymi stały się Anglia, Francja, Niderlandy oraz Brandenburgia. Ochłodzenie i ciężka sytuacja gospodarcza mają wpływ na nasilenie procesów czarownic. Do największych polowań na czarownice dochodzi na początku XVII wieku. Zaś w 1692 ma miejsce słynny proces czarownic w Salem (Massachusetts). Sztuka i cywilizacja XVII wieku - najważniejsze zabytki i wynalazki Z tego okresu pochodzą osiągnięcia takich twórców, jak: William Shakespeare, Molier, Jean de la Fontaine i Cervantes. Jest to również epoka kiedy święci triumfy sztuka malarska. Odkryto, że obrazy na płótnie są bardziej praktyczne niż freski, gdyż można je przenosić. Sztuka na świecie wzbogaca się o takich mistrzów jak: Caravaggio, Peter Paul Rubens, Rembrandt i Jan Vermeer. Powstały na świecie takie zabytki, jak plac św. Piotra w Rzymie, Wersal i Tadź Mahal. Wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauk zanotowali Galileusz, Kepler, Pascal. Pojawiły się również ciekawe wynalazki. W Europie upowszechniły się sztućce. Źródła historyczne podają takie ciekawostki, jak to, że widelec Henryk Walezy przywiózł z wydarzenia i daty w Europie i na świecie Wiek XVII stanowi okres, w którym w Europie rządzą królowie absolutni. We Francji panuje król słońce, Ludwik XIV. Jednak monarchia absolutna zaczyna się kruszyć. W Anglii rody możnowładców rozpoczynają walkę z dynastią Stuartów, która stara się wprowadzić absolutyzm. Dochodzi do pierwszego w Europie skazania na śmierć pomazańca bożego. Po krwawych rządach dyktatury wojskowej Cromwella, wracają królowie z dynastii Stuartów. Druga połowa XVII wieku była okresem tragicznym dla Anglii, gdyż w Londynie wybuchła zaraza, a miasto strawił pożar. Po bezpotomnej śmierci Karola II Stuarta doszło do walk o tron, tzw. chwalebnej rewolucji. Anglicy nie chcieli władcy katolika, jakim był brat króla, Jakub, dlatego powołali na tron Wilhelma Orańskiego, zaś Jakub II zbiegł na kontynent. Jeszcze do końca XVIII wieku odbywać się będą krwawe powstania i rebelie jakobitów, czyli zwolenników Jakuba. W 1689 roku w Anglii wydano Deklarację Praw, która znacznie ograniczyła rolę władcy i czyniła Anglię monarchią parlamentarną. W XVII wieku odbywała się pierwsza w historii wojna obejmująca całą europę. W wojnie trzydziestoletniej (1616 - 1648) księstwa niemieckie walczyły z dynastią Habsburgów, przeciwnikami protestantyzmu. Faktycznie jednak, w wojnie tej brały udział wszystkie kraje europejskie, zmagające się o hegemonię w Europie. Jej kontynuacją była wojna francusko-hiszpańska. Skutkiem konfliktu było znaczne osłabienie księstw niemieckich oraz ogromne straty w ludziach. Szacuje się, że w wojnie tej zginęło 8 milionów ludzi. Habsburgowie przegrali w Niemczech, lecz umocnili swoją pozycję w Czechach i na Węgrzech. Państwami, które wyszły zwycięsko i umocniły swoją pozycję w Europie były: Francja, Szwecja i Brandenburgia. Epoka XVII wieku w Polsce - najważniejsze daty, wydarzenia i ciekawostki W XVII wieku, w Polsce rządzi dynastia Wazów oraz dwaj rodzimi królowie, z których Michał Wiśniowiecki został uznany za najgorszego króla Polski, zaś Jan Sobieski, za jednego z najlepszych. Jest to epoka, w której Polskę rujnują wojny północne, wojny z Turcją i powstanie Chmielnickiego. W tym wieku mają miejsce największe polskie zwycięstwa w bitwach: 1605 - pod Kircholmem w wojnie polsko-szwedzkiej,1610 - pod Kłuszynem w wojnie polsko-rosyjskiej,1627 - pod Oliwą, bitwa morska ze Szwedami,1673 - pod Chocimiem w wojnie polsko-tureckiej,1683 - pod Wiedniem z Turkami. Działają najwybitniejsi polscy wodzowie i hetmani jak: Jan Karol Chodkiewicz,Jeremi Wiśniowiecki,Stanisław Żółkiewski,Jan Sobieski,Stefan Czarnecki. Wojsko polskie składa się w tym czasie głównie z konnicy. Do walki stają wojska zaciężne oraz pospolite ruszenie szlachty. Triumfy święci polska ciężka jazda, czyli husaria, która przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie pod Wiedniem. Husaria zanika z końcem wieku z powodu ogromnych kosztów uzbrojenia i wyszkolenia konia oraz upowszechniania się broni palnej. Dynastia Wazów wciąga Polskę w wojny ze Szwecją i Rosją. Korzystając z okresu tzw. wielkiej smuty, czyli bezkrólewia i głodu w Rosji, odbywają się tzw. dymitriady, czyli próby osadzenia samozwańców na tronie carów Rosji. Ostatecznie rosyjskie rody bojarskie oferują koronę Władysławowi IV, na co nie zgadza się Zygmunt Waza. Ostatecznie Polacy zostają wygnani z Kremla. Do dziś historycy zastanawiają się, czy decyzja króla była słuszna i czy było możliwe utworzenie Rzeczpospolitej Trojga Narodów. Efektem wojen północnych był najazd Szwedów, tze. potop szwedzki (1655–1660), z którym zbiegło się powstanie Chmielnickiego na Ukrainie (1648–1657). Polskie rody arystokratyczne byly gotowe uznać Karola X Gustawa za króla Polski. Jednak Szwedzi zamierzali przede wszystkim złupić Polskę i praktycznie zrównali kraj z ziemią. Skala grabieży i zniszczenia była tak ogromna, że skutki tego odczuwamy do dziś. Efektem wojen północnych oraz zaniedbania polskich królów stało się uniezależnienie Księstwa Prus od Polski. Prusy łączą się z Brandenburgią drogą małżeństw dynastycznych i tworzą Królestwo Prus, które w kolejnym wieku stanie się potęgą militarną i przystąpi do rozbioru Polski. Największe osiągnięcia Polski w tym czasie, to wygnanie Szwedów i rozgromienie Turków pod Wiedniem, dzięki czemu Europa została obroniona przed jarzmem tureckim.

Aby uzyskać jak najkorzystniejsze warunki, zezwolił, z poparciem sejmu, swemu synowi Władysławowi i hetmanowi litewskiemu Janowi Karolowi Chodkiewiczowi na podjęcie wyprawy na Moskwę w latach 1617‐1618 (popartej przez sejm Rzeczypospolitej). Formalnie chodziło o koronę carską, faktycznie zaś o zakończenie wojny silnym akordem.

Szwedzi w Polsce. Obraz Henryka Pilattiego (domena publiczna). Najbardziej bolesne były jednak straty ludnościowe. Tylko w okresie wojen toczonych między 1648 a 1660 rokiem ludność Rzeczypospolitej zmniejszyła się ogółem o jedną czwartą (czyli proporcjonalnie o wiele więcej niż wynosiły straty Polski podczas II wojny światowej).

kryzys XVII w., ogół zjawisk gospodarczych, społecznych, politycznych i kulturowych charakteryzujących stulecie ok. 1620–1720 jako okres regresu lub stagnacji, a jednocześnie przemian zwiastujących przechodzenie do kapitalizmu w warunkach feudalnych stosunków społecznych; wśród tych zjawisk wymienia się zwłaszcza: przesuwanie się . 245 189 6 285 252 101 410 363

wojny i kryzys rzeczypospolitej w xvii wieku